این استاندارد، باید توسط واحدهای تجاری بکار گرفته شود که دارای کنترل مشترک یا نفوذ قابل ملاحظه بر سرمایه‌پذیر هستند. به عبارت دیگر، هدف این استاندارد، تجویز نحوه حسابداری سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و تعیین الزامات بکارگیری روش ارزش ویژه در حسابداری سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص [به منظور ارائه در صورتهای مالی مجموعه] است. [به جز استثناهای مقرر در استاندارد حسابداری 20 که طبق آنها سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص در صورتهای مالی مجموعه و صورتهای مالی جداگانه به «ارزش منصفانه» اندازه‌گیری میشود؛ در سایر موارد، حسابداری این سرمایه‌گذاریها به منظور ارائه در صورتهای مالی جداگانه واحد تجاری تابع الزامات استانداردهای حسابداری 15 و 18 است؛ و مطابق آنها، به روش بهای تمام‌شده یا تجدیدارزیابی اندازه‌گیری و ارائه میشوند.]

   پیشینه  

تا پیش از لازم‌الاجراشدن ویرایش تجدیدنظرشده سال 1398 این استاندارد از ابتدای سال 1400، الزامات ویرایش تجديدنظرشده سال 1389 این استاندارد با عنوان سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و الزامات ویرایش اصلاح‌شده سال 1389 استاندارد حسابداری 23 حسابداری مشاركتهای خاص‌ بر حسابداری و گزارشگری مالی سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص حاکم بود. ولی از ابتدای سال 1400، ویرایش تجدیدنظرشده سال 1398 این استاندارد با عنوان سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص جایگزین دو استاندارد قبلی شد.

   الزامات اصلی استاندارد  

• در این استاندارد، شرایط منجر به نفوذ قابل ملاحظه سرمایه‌گذار بر سرمایه‌پذیر تبیین شده؛
• نحوه بکارگیری روش حسابداری ارزش ویژه (Equity Method) برای اندازه‌گیری و ارائه سرمایه‌گذاری واحد تجاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص در صورتهای مالی مجموعه تعیین شده؛ 
• شرایط معافیت واحد تجاری از بکارگیری روش حسابداری ارزش ویژه (Equity Method)؛ و
• موارد توقف استفاده از روش ارزش ویژه هم مقرر شده.

و نکته بسیار بسیار بسیار مهمی که من در محتواهای مختلف بارها یادآوری کردم اینه که بکارگیری «روش ارزش ویژه» طبق استاندارد حسابداری 20 فقط برای گزارش سرمایه‌گذاری واحد تجاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص در صورتهای مالی مجموعه مقرر شده. یعنی همونطور که درباره استاندارد حسابداری 18 (اینجا) هم عرض کردم؛ سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص در صورتهای مالی جداگانه واحد تجاری به روش ارزش ویژه انجام نمیشه. بلکه عموما به روش بهای تمام‌شده یا روش تجدید ارزیابی، و در موارد خاصی هم به روش ارزش منصفانه انجام میشه.

   نحوه ارزیابی وجود نفوذ قابل‌ملاحظه  

طبق استاندارد حسابداری 20، واحد تجاری سرمایه‌پذیر در صورتی واحد تجاری وابسته محسوب میشه که واحد تجاری سرمایه‌گذار بر اون واحد تجاری نفوذ قابل ملاحظه داشته باشه. به همین دلیل، تعریف و نحوه ارزیابی نفوذ قابل ملاحظه جزو مهمترین الزامات این استاندارد محسوب میشه.

استاندارد، نفوذ قابل ملاحظه رو هم تعریف کرده؛ و هم برای ارزیابیش، قاعده 20% و یه مجموعه‌ای از رهنمودهای تکمیلی مقرر کرده.

تعریف

طبق تعریف استاندارد، نفوذ قابل ملاحظه یعنی توانایی مشارکت در تصمیم‌گیری های مربوط به سیاستهای مالی و عملیاتی سرمایه‌پذیر؛ که کنترل یا کنترل مشترک آن سیاستها نیست.

همینطور که میبینید این تعریف خیلی مبهمه. به خاطر همین، استاندارد قاعده 20% و رهنمودهای تکمیلی رو هم برای ارزیابی وجود نفوذ قابل ملاحظه مقرر کرده.

قاعده 20%

طبق این قاعده، واحد تجاری اگه بطور مستقیم یا غیرمستقیم (مثلا، از طریق واحدهای تجاری فرعی)، حداقل 20 درصد از حق رأی سرمایه‌پذیر رو در اختیار داشته باشه، فرض می‌شه که بر اون واحد تجاری نفوذ قابل ملاحظه‌ داره؛ مگر اینکه به روشنی اثبات بشه که اینطور نیست. 

و همینطور برعکسش؛ یعنی اگه بطور مستقیم یا غیرمستقیم کمتر از 20 درصد از حق رأی سرمایه‌پذیر رو در اختیار داشته باشه، فرض می‌شه که بر اون واحد تجاری نفوذ قابل ملاحظه‌ نداره؛ مگر اینکه وجود چنین نفوذی به روشنی قابل اثبات باشه. 

رهنمودهای تکمیلی

و همینطور که عرض کردم؛ علاوه بر تعریف و قاعده 20%، یه مجموعه‌ای از رهنمودها و الزامات تکمیلی هم در استاندارد مقرر شده که موقع ارزیابی وجود نفوذ قابل ملاحظه باید حتما اونها رو هم در نظر بگیریم (از جمله، الزامات بسیار مهم استاندارد درباره وجودو تأثیرِ حق رأی‌ بالقوه)

 در مجموعه ویدئوهای کامل آموزشی «استانداردهای حسابداری» (اینجا) علاوه بر آموزش کامل نحوه رعایت استانداردهای حسابداری مرتبط با سرمایه‌گذاریها (شامل استانداردهای حسابداری 15، 18، 20، 36، 37، 38، 39، 40، IAS40) مثالهای عددی متعدد و متنوعی هم برای درک بهتر نحوه رعایت این الزامات در عمل ارائه کردیم.