فرض کنید در شرکت محل کارمان چند قطعه سکه طلا خریده‌ایم. در این مقاله میخواهیم ببینیم با رعایت الزامات مقرر در استانداردهای حسابداری این سکه‌های طلا را در چه حسابی باید ثبت و نگهداری کنیم.
در مقاله نحوه تشخیص نوع دارایی در صورتهای مالی طبق استانداردهای حسابداری (اینجا کلیک کنید) گفتم، برای اینکار باید یک الگوریتم سه مرحله‌ای شامل: 1) ارزیابی اهمیت؛ 2) ارزیابی احراز معیارهای شناخت؛ و 3) تشخیص کارکرد دارایی در واحد تجاری را طی کنیم.
فرض میکنیم برای سکه‌هایی که خریده‌ایم، نتیجه ارزیابی معیارهای اول و دوم اینست که این سکه‌ها برای شرکت ما بااهمیت است؛ و معیارهای شناخت داراییها هم احزار شده‌است. یعنی هم سکه‌ها با تعریف دارایی طبق استانداردهای حسابداری منطبق است؛ و هم مبلغ آنها را میتوانیم بطور قابل‌اتکا اندازه‌گیری کنیم.
برویم ببینیم سکه طلا معمولا در واحدهای تجاری چه کارکردهایی میتواند داشته باشد:
سرمایه‌گذاری
درباره سکه طلا اولین کارکردی که به ذهن بیشتر افراد میرسد، نگهداری از آن با هدف افزایش ارزش است. این یکی از اصلیترین ویژگیهای سرمایهگذاریها (طبق استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران) است. طبق استاندارد حسابداری 15 حسابداری سرمایهگذاریها (اصلاح‌شده سال 1403): «سرمایه‌گذاری نوعی دارایی است كه واحد سرمایه‌گذار برای افزایش منافع اقتصادی از طریق توزیع منافع (به شكل سود سهام، سود تضمین شده و اجاره)، افزایش ارزش یا سایر مزایا (مانند مزایای ناشی از مناسبات تجاری) نگهداری می‌كند.»
بنابراین، اگر هدف مدیران شرکت شما از خرید این سکه‌های طلا، نگهداری از آنها با هدف افزایش ارزش باشد؛ آنها را باید با رعایت الزامات استاندارد حسابداری 15 به‌عنوان سرمایه‌گذاری ثبت (شناسایی) کنید. و از آنجاکه سرمایه‌گذاری در سکه طلا معمولا با هیچیک از مصادیق سرمایه‌گذاریهای بلندمدت انطباق ندارد، و از طرفی معمولا برای آن بازار فعال وجود دارد، آنرا باید در طبقه سرمایه‌گذاریهای جاری سریع‌المعامله در بازار طبقه‌بندی کنیم. و طبق الزامات این استاندارد، در مقاطع گزارشگری مالی به روش ارزش بازار، یا روش اقل بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش تجدیداندازه‌گیری و در صورتهای مالی ارائه کنیم. البته همانطور که در استاندارد 15 تاکید شده است، سرمایه‌گذاریهای جاری سریع‌المعامله در بازار را معمولا به ارزش بازار گزارش میکنیم؛ و هرگونه افزایش یا كاهش در ارزش آن طی دوره را به عنوان درآمد یا هزینه بخشی از نتایج عملیات واحد تجاری در صورت سود و زیان شناسایی میکنیم. ولی به هر حال، رویه مجاز دیگر، ارائه آنها به اقل بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش است.
ثبتهای حسابداری
- هنگام خرید:
- سرمایه‌گذاریهای جاری - سکه طلا xxx (شامل قیمت خرید + همه مخارج مستقیم مربوط، مثلا مالیات ارزش افزوده و کارمزد خرید)
- نقد / حسابهای دریافتنی / ... xxx
- پایان دوره گزارشگری (به روش ارزش بازار):
- حالت اول) افزایش قیمت سکه نسبت به بهای تمام‌شده:
- سرمایه‌گذاریهای جاری - سکه طلا xxx (معادل مابه‌التفاوت ارزش بازار در پایان دوره و بهای تمام‌شده)
- درآمد افزایش ارزش سرمایه‌گذاریهای جاری xxx
- حالت دوم) کاهش قیمت سکه نسبت به بهای تمام‌شده:
- زیان کاهش ارزش سرمایه‌گذاریهای جاری xxx (معادل مابه‌التفاوت بهای تمام‌شده و ارزش بازار در پایان دوره)
- سرمایه‌گذاریهای جاری - سکه طلا xxx
(دوستانی که به «مجموعه ویدئوهای آموزشی استانداردهای حسابداری» دسترسی دارند؛ برای اطلاع از جزئیات بیشتر درباره حسابداری سرمایهگذاریها میتوانند به اپیزودهای آموزش استاندارد حسابداری 15 حسابداری سرمایهگذاریها در سرفصل 3) حسابداری سرمایهگذاریها مراجعه کنند)
موجودی کالا
دومین کارکرد متداولی که ممکن است سکه طلا در واحدهای تجاری داشته باشد، اینست که «ماهیت مصرفی داشته باشد و به طور غیرمستقیم در فعالیت واحد تجاری مصرف شود». مثلا، سکه‌های طلایی که در واحدهای تجاری مختلف خریداری میشود، تا به مناسبتهای مختلف به مدیران و کارکنان واحد تجاری یا سایر اشخاص اهدا شود. این یکی از چهار مصداقی است که در استاندارد حسابداری 8 حسابداری موجودی مواد و کالا برای موجودی مواد و کالا ذکر شده است.
بنابراین، اگر سکه‌هایی که برای شرکت خود خریده‌ایم، چنین کارکردی برای شرکت ما داشته باشد؛ باید آنها را به عنوان موجودی مواد و کالا ثبت (شناسایی) کنیم، و در پایان دوره گزارشگری به اقل بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش اندازه‌گیری و ارائه کنیم.
ثبتهای حسابداری
- هنگام خرید:
- موجودی مواد و کالا - کالاهای مصرفی xxx (شامل قیمت خرید + همه مخارج مستقیم مربوط، مثلا مالیات ارزش افزوده و کارمزد خرید)
- نقد / حسابهای دریافتنی / ... xxx
- پایان دوره گزارشگری (به روش اقل بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش):
- حالت اول) خالص ارزش فروش سکه بیشتر از بهای تمام‌شده است:
- در این حالت هیچ ثبت حسابداری نیاز نیست.
- حالت دوم) خالص ارزش فروش سکه کمتر از بهای تمام‌شده است:
- زیان کاهش ارزش موجودی مواد و کالا xxx (معادل مابه‌التفاوت بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش سکه)
- زیان کاهش ارزش انباشته موجودی مواد و کالا xxx (کاهنده بهای‌تمام‌شده موجودی مواد و کالا)
- هنگام مصرف (مثلا، هنگام اهدا به مشتریان برنده در قرعه‌کشی):
- هزینه (مثلا، هزینه‌های توزیع و فروش) xxx
- موجودی مواد و کالا - کالاهای مصرفی xxx
(دوستانی که به «مجموعه ویدئوهای آموزشی استانداردهای حسابداری» دسترسی دارند؛ برای اطلاع از جزئیات بیشتر درباره حسابداری موجودی مواد و کالا میتوانند به اپیزودهای آموزش استاندارد حسابداری 8 حسابداری موجودی مواد و کالا در سرفصل 2) حسابداری داراییها مراجعه کنند)
موجودی کالا
و نهایتا سومین کارکرد متداولی که ممکن است سکه طلا در واحدهای تجاری داشته باشد، اینست که «برای فروش در روال عادی عملیات واحد تجاری نگهداری شود». یعنی در واحدهای تجاری که فعالیت عملیاتی آنها خرید و فروش سکه طلا است. این نیز یکی از چهار مصداقی است که در استاندارد حسابداری 8 حسابداری موجودی مواد و کالا برای موجودی مواد و کالا ذکر شده است.
بنابراین، اگر فعالیت عملیاتی شرکت ما خرید و فروش سکه طلا است، سکه‌هایی که برای شرکت خریده‌ایم را باید به عنوان موجودی مواد و کالا ثبت (شناسایی) کنیم، و در پایان دوره گزارشگری به اقل بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش اندازه‌گیری و ارائه کنیم.
ثبتهای حسابداری
- هنگام خرید:
- موجودی مواد و کالا xxx (شامل قیمت خرید + همه مخارج مستقیم مربوط، مثلا مالیات ارزش افزوده و کارمزد خرید)
- نقد / حسابهای دریافتنی / ... xxx
- پایان دوره گزارشگری (به روش اقل بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش):
- حالت اول) خالص ارزش فروش سکه بیشتر از بهای تمام‌شده است:
- در این حالت هیچ ثبت حسابداری نیاز نیست.
- حالت دوم) خالص ارزش فروش سکه کمتر از بهای تمام‌شده است:
- زیان کاهش ارزش موجودی مواد و کالا xxx (معادل مابه‌التفاوت بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش سکه)
- زیان کاهش ارزش انباشته موجودی مواد و کالا xxx (کاهنده بهای‌تمام‌شده موجودی مواد و کالا)
- هنگام فروش (مثلا، هنگام اهدا به مشتریان برنده در قرعه‌کشی):
- موجودی نقد / حسابهای دریافتنی xxx (به قیمت فروش سکه)
- درآمد فروش سکه طلا xxx
- بهای تمام‌شده سکه‌های فروش‌رفته xxx (به روش میانگین یا اولین صادر از اولین وارده)
- موجودی مواد و کالا xxx
(دوستانی که به «مجموعه ویدئوهای آموزشی استانداردهای حسابداری» دسترسی دارند؛ برای اطلاع از جزئیات بیشتر درباره حسابداری موجودی مواد و کالا میتوانند به اپیزودهای آموزش استاندارد حسابداری 8 حسابداری موجودی مواد و کالا در سرفصل 2) حسابداری داراییها مراجعه کنند)
چرا سکه طلا موجودی نقد یا معادل نقد نیست؟
احتمالا بسیاری از افرادی که با استانداردهای حسابداری آشنایی ندارند، گمان میکنند سکه طلا همانند پول رایج در کشور است و باید به عنوان موجودی نقد در صورتهای مالی واحدهای تجاری گزارش شود. یا بعضی از حسابداران تصور میکنند منظور استانداردهای حسابداری از معادلهای نقد، داراییهایی همچون طلا، سکه طلا، رمزارزها، و مشابه اینهاست.
ولی سکه طلا نه تنها با تعریف نقد و معادلهای نقد (طبق استاندارد حسابداری 2 صورت جریانهای نقدی) منطبق نیست؛ بلکه با تعریف اقلام پولی (طبق استاندارد حسابداری 16 آثار تغییر در نرخ ارز) نیز انطباق ندارد. یعنی سکه طلا اصلا دارایی پولی نیست؛ چه برسد به آنکه نقد و معادل نقد باشد.
طبق استاندارد حسابداری 2 صورت جریانهای نقدی «نقد، شامل نقد در دسترس و سپرده‌های دیداری است.» و منظور از نقد در دسترس در این تعریف نیز صرفا پول رایج است و شامل سکه طلا نیست.
طبق همین استاندارد، معادلهای نقد نیز به عنوان «سرمایه‌گذاریهای کوتاه‌مدت با نقدشوندگی بالا است که به سرعت قابل تبدیل به مبلغ معینی نقد است و ریسک تغییر ارزش آن کم است.» این در حالی است که سکه طلا، به دلیل نوسانات قیمتی، نه قابل تبدیل به مبلغ معینی نقد در آینده است، و نه ریسک تغییر ارزش آن کم است.
و نهایتا اینکه طبق استاندارد حسابداری 16 آثار تغییر در نرخ ارز: «اقلام پولی عبارت است از واحدهای پول نگهداری‌شده و داراییها و بدهیهایی که قرار است به تعداد ثابت یا تعداد قابل تعیینی از واحد پول، دریافت یا پرداخت شود.» این در حالیست که مبلغ سکه طلا به دلیل نوسانات پیوسته قیمتها در بازار در حال تغییر است. یعنی سکه طلا در اغلب موارد دارایی پولی نیست.
بنابراین، در چارچوب استانداردهای حسابداری که در ایران و در سطح بین‌المللی لازم‌الاجراست؛ سکه طلا را نمیتوان به عنوان موجودی نقد و معادلهای نقد شناسایی کرد.
(دوستانی که به «مجموعه ویدئوهای آموزشی استانداردهای حسابداری» دسترسی دارند؛ برای اطلاع از جزئیات بیشتر درباره تعریف نقد و معادلهای نقد میتوانند به اپیزودهای آموزش استاندارد حسابداری 2 صورت جریانهای نقدی در سرفصل 1) تهیه صورتهای مالی مراجعه کنند)
دیدگاه خود را بنویسید