هدف این استاندارد، تجویز الزامات حسابداری و افشا در ارتباط با سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری فرعی، مشارکتهای خاص و واحدهای تجاری وابسته، هنگام تهیه صورتهای مالی جداگانه توسط واحد تجاری سرمایه‌گذار است.

   پیشینه  

استاندارد حسابداری 18 تا قبل از سال 1400 در ایران با عنوان صورتهای مالی تلفیقی و حسابداری‌ سرمایه‌گذاری‌ در واحدهای‌ تجاری‌ فرعی‌ لازم‌الاجرا بود؛ و ترجمه‌ای تعدیل‌شده از ویرایش قدیمی استاندارد بین‌المللی حسابداری 27 صورتهای مالی تلفیقی و جداگانه (IAS27) بود. ولی چون در سطح بین‌المللی از سال 2011 ویرایش جدید IAS27 صورتهای مالی جداگانه و IFRS10 صورتهای مالی تلفیقی جایگزین ویرایش قبلی IAS27  صورتهای مالی تلفیقی و جداگانه شد؛ در ایران هم با حدود ده سال تاخیر، از سال 1400 ویرایش تجدیدنظرشده این استاندارد با عنوان استاندارد حسابداری 18 صورتهای مالی جداگانه به همراه استاندارد حسابداری 39 صورتهای مالی تلفیقی (منطبق با IFRS10) جایگزین ویرایش قبلی استاندارد حسابداری 18 صورتهای مالی تلفیقی و حسابداری‌ سرمایه‌گذاری‌ در واحدهای‌ تجاری‌ فرعی‌ شد.

   حالا اصلا «صورتهای مالی جداگانه» یعنی چی؟  

به ساده‌ترین زبون ممکن توضیحش این میشه که، وقتی ما سرمایه‌گذاری در واحد تجاری فرعی داریم و باید صورتهای مالی تلفیقی ارائه کنیم؛ یا سرمایه‌گذاری در واحد تجاری وابسته یا مشارکت خاص داریم و باید صورتهای مالی مجموعه ارائه کنیم (با روش حسابداری ارزش ویژه)؛ در این موارد، یه مجموعه کامل صورتهای مالی جداگانه هم باید همراه صورتهای مالی تلفیقی یا صورتهای مالی مجموعه، ارائه کنیم؛ و این سرمایه‌گذاریهای بلندمدت (در واحدهای تجاری فرعی، وابسته یا مشارکت خاص) رو در اون صورتهای مالی جداگانه، با رعایت الزامات استاندارد حسابداری 15 به روش بهای تمام‌شده یا تجدید ارزیابی اندازه‌گیری و ارائه کنیم.

البته باید توجه داشته باشیم؛ در یه موارد خاصی، ما طبق الزامات استانداردهای 20 و  39 سرمایه‌گذاری در بعضی از واحدهای تجاری فرعی، وابسته یا مشارکت خاص رو باید به ارزش منصفانه گزارش کنیم. در یه همچنین مواردی، در صورتهای مالی جداگانه هم باید اون سرمایه‌گذاریها رو به ارزش منصفانه گزارش کنیم. البته در این موارد، و همین‌طور در مواردیکه واحد تجاری طبق استانداردهای 39 و 20 از ارائه صورتهای مالی تلفیق یا بکارگیری روش ارزش ویژه معاف شده؛ اگه واحد تجاری فرعی، وابسته یا مشارکت خاص دیگه‌ای نداشته باشه که اونا مشمول ارائه صورتهای مالی تلفیق یا بکارگیری روش ارزش ویژه باشن؛ در یه همچنین مواردی، واحد تجاری میتونه صورتهای مالی جداگانه رو به عنوان تنها صورتهای مالی خودش ارائه کنه.

و نکته آخر اینکه؛ صورتهای مالی اون واحدهای تجاری که نه واحد تجاری فرعی دارند، نه واحد تجاری وابسته دارند، و نه مشارکت خاص دارند؛ صورتهای مالی جداگانه محسوب نمی‌شه.

   درک تفاوت موجود بین صورتهای مالی جداگانه، صورتهای مالی مجموعه، و صورتهای مالی تلفیقی  

طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی (که زیربنای استانداردهای حسابداریه) ما یه مفهوم بسیار بااهمیت داریم با عنوان رجحان محتوا بر شکل؛ طبق این مفهوم، برای اینکه اطلاعات‌ ارائه‌شده در صورتهای مالی بیانگر صادقانه‌ معاملات‌ و سایر رویدادهای مالی باشه، باید براساس‌ محتوا و واقعیت‌ اقتصادی‌ و نه‌ صرفاً شکل‌ قانونی‌ اونها به‌ حساب‌ گرفته‌ بشه.

 طبق همین مفهومه که ما وقتی در یه واحد تجاری دیگه سرمایه‌گذاری میکنیم، و بر اون واحد تجاری نفوذ قابل ملاحظه پیدا میکنیم (یعنی اون واحد میشه واحد تجاری وابسته ما)؛ یا بر اون واحد کنترل مشترک پیدا میکنیم (یعنی اون واحد میشه  مشارکت خاص ما) ما ملزم میشیم علاوه بر صورتهای مالی جـداگانه یه مجموعه کامل صورتهای مالی مجموعه هم ارائه کنیم؛ و در اون صورتهای مالی مجموعه، سرمایه‌گذاریمون در واحد تجاری وابسته یا مشارکت خاص رو (طبق الزامات استاندارد حسابداری 20) به روش ارزش ویژه اندازه‌گیری و ارائه کنیم.

پس چی شد؟ ما روش ارزش ویژه رو فقط در صورتهای مالی مجموعه بکار میبریم؛ نه در صورتهای مالی جداگانه.  

این نکته بسیار ظریف و مهمیه که خیلی از دوستان رو موقع آموزش استاندارد حسابداری 20 و بکارگیری «روش ارزش ویژه» در ارائه صورتهای مالی مجموعه دچار سردرگمی و اشتباه میکنه. یعنی این عزیزان به اشتباه اینطور فکر میکنند که ثبتهای حسابداری روش ارزش ویژه رو باید در دفاتر واحد تجاری سرمایه‌گذار انجام بدهند! که اینطور نیست. یعنی ما مشابه ثبت‌های تعدیلات تلفیقی که موقع تهیه صورتهای مالی تلفیقی در کاربرگهای تلفیقی (بیرون از دفاتر) انجام میدیم؛ در روش ارزش ویژه هم، ثبتهای حسابداری رو بیرون از دفاتر واحد تجاری و صرفا برای اندازه‌گیری و ارائه اون سرمایه‌گذاریها در صورتهای مالی مجموعه انجام میدیم. یعنی مثلا وقتی شرکت وابسته ما، سود نقدی تقسیم میکنه؛ ما در دفاتر (و صورتهای مالی جداگانه) درآمد سرمایه‌گذاری شناسایی میکنیم. ولی در صورتهای مالی مجموعه (طبق روش ارزش ویژه) به بستانکار حساب سرمایه‌گذاری منظور میکنیم. 

پس در واقع، میتونیم بگیم، ما در صورتهای مالی جداگانه، حسابداری سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری فرعی، وابسته و مشارکت خاص رو طبق شکل قانونی اونها انجام میدیم؛ ولی در صورتهای مالی مجموعه و صورتهای مالی تلفیقی طبق محتوا و واقعیت‌ اقتصادی‌ اونها.