واژه‌ها را باید شست
واژه باید خود باد،
واژه باید خود باران باشد
سهراب سپهری
محسن قاسمی
عنوان Industrial Accounting را که گوگل میکنیم، اولین یافته لینک یک وبسایت ایرانی است که در نسخه انگلیسی آن، به‌احتمال قریب به یقین در برگردان از فارسی به انگلیسی حسابداری صنعتی، از این اصطلاح نادرست (یا نادقیق) استفاده کرده است. دومین یافته هم، در کمال ناباوری، عنوان یکی از مقالات معتبرترین مجله دانشگاهی حسابداری جهان Accounting Review (نشریه علمی-پژوهشی انجمن حسابداری امریکا) است! که البته تاریخ مقاله - 1959م. همزمان با 1338هـ.ش. (پی‌نوشت را ببینید) - خیالمان را راحت می‌کند که مربوط به زمانی است که حتی در امریکا نیز زمینه‌های تخصصی Cost Accounting و Management Accounting هنوز آنطور که باید و شاید پا نگرفته بودند، و حتی خود Accounting هم، به مفهوم امروزی آن، یک زمینه تخصصی نوپا به‌شمار میرفت.
در زبان فارسی اما وضعیت متفاوت است. نزد عموم حسابداران، و صد البته نزد غیرحسابداران، اصطلاح حسابداری صنعتی همچنان همان آقایی است که شصت، هفتاد سال پیش در امریکا بود! البته چند سالی است که به همت استادانی که اندک دغدغه اصطلاح‌شناسی دارند، عنوان دروس مربوط در دانشگاهها یک پلّه ارتقاء یافته و به بهایابی (Costing) تغییر داده شده است؛ که صد البته عنوان بهتری از حسابداری صنعتی است. ولی همچنان نادقیق و ناقص است!
***
دیروز در یادداشتی در اینستاگرام (پیوند در وبگاه آکادمی) عرض کردم رمز کلیدی توفیق در آموختن و آموزاندن و اجرای حسابداری صنعتی این است که اولاً، تفاوتها و اشتراکات سه زمینه تخصصی حسابداری مالی، حسابداری صنعتی و حسابداری مدیریت را بدانیم؛ و ثانیاً، بتوانیم در چند جمله ساده به یک حسابدار دیگر بگوییم هدف اصلی حسابداری صنعتی چیست، و این هدف با چه ابزارهایی برآورده میشود.
از پرداختن به تفاوتها و اشتراکات این سه زمینه تخصصی که بگذریم (چون مجال دیگری را می‌طلبد)؛ من شخصاً اگر بخواهم هدف اصلی حسابداری صنعتی را به یک همکار حسابدار توضیح بدهم، چنین عرض می‌کنم:
طبق استانداردهای حسابداری (منظور حسابداری مالی است)، مشخصاً استاندارد8 (ایران) و IAS2 (بین‌المللی)، واحدهای تجاری از هر نوع که باشند (خدماتی، بازرگانی، تولیدی) ملزم هستند، موجودی مواد و کالای خود را به اقلّ بهای تمام‌شده و خالص ارزش فروش اندازه‌گیری و در صورتهای مالی شناسایی کنند (از استثنائات این الزام میگذریم).
علاوه‌براین، همه واحدهای تجاری، حتی آنهایی که در تهیه صورت سود و زیان خود از طبقه‌بندی هزینه‌ها بر مبنای ماهیت استفاده میکنند، ملزم هستند مبلغ دقیق و جزئیات بهای تمام‌شده موجودیهای فروش‌‌رفته طی دوره را در صورتهای مالی خود افشا کنند (بند 52.ب استاندارد8).
بنابراین، هدف اصلی آن زمینه تخصصی که ما در ایران با عنوان حسابداری صنعتی می‌شناسیم، محاسبه بهای تمام‌شده (Cost) موجودیهای واحدهای تجاری است. البته این الزام، با افشای مبلغ جمع کل موجودیها رعایت نمیشود! چون واحدهای تجاری طبق استاندارد8 ملزم هستند مبلغ موجودی مواد و کالا (ارائه‌شده در صورت وضعیت مالی) را در یادداشتهای توضیحی، متناسب با ماهیت فعالیت خود طبقه‌بندی کنند؛ و مبلغ هر یك از گروههای عمده موجودیها شامل موارد زیر و تغییرات آنها از یك دوره به دوره دیگر را نیز افشا کنند:
- مواد اولیه
- كار در جریـان پیشرفت (شامل كـالای در جریـان ساخت و كارهای خدماتی در جریان تكمیل)
- كالای ساختهشده و كالای خریداری‌‌شده برای فروش
- مواد و کالای در راه (در شناخت این موجودیها، مقطع زمانی انتقال مالكیت باید ملاك عمل باشد)
- سایر اقلام مصرفی (از قبیل قطعات و لوازم یدكی ماشین‌آلات ، ملزومات و مواد غیرمستقیم)
- اقلامی كه به طور معمول و با توجه به شرایط ایجادشده به منظور فروش نگهداری میشود (از قبیل ضایعات تولید، داراییهای ثابت بركنارشده و اقلام اسقاطی)
در برآورده کردن الزامات افشای فوق، اصلی‌ترین چالش حسابداران به‌ویژه در واحدهای تولیدی و خدماتی، عبارتست از:
تخصیص بهای انباشت‌شده در مخازن بها (مواد اولیه، دستمزد، سربار ساخت) بین کالای ساختهشده (یا خدمات تکمیل‌شده) و كـالای در جریـان ساخت (یا خدمات در جریان تكمیل) است
که بسته به ماهیت واحد تجاری و نوع فعالیت آن، ناگزیر به استفاده از یکی از سیستم‌های بهایابی سفارش کار (سیستم بهایابی متفاوت) یا بهایابی مرحله‌ای (سیستم بهایابی یکسان) هستند.
بنابراین، با اطمینان خاطر می‌توان گفت:
هدف اصلی آن زمینه تخصصی که ما در ایران با عنوان حسابداری صنعتی می‌شناسیم، اندازه‌گیری منصفانه‌ترین تقریب ممکن از بهای تمام‌شده طبقات عمده موجودیها و بهای تمام‌شده موجودیهای فروش‌‌رفته (طی دوره) واحد تجاری با رعایت الزامات استانداردهای حسابداری مالی به‌منظور گزارشگری مالی برون‌سازمانی (تهیه صورتهای مالی) است.
البته باید توجه داشت، از آنجا که اطلاعات بهای تمام‌شده طبقات عمده موجودی مواد و کالا و بهای تمام‌شده موجودیهای فروش‌‌رفته طی دوره جزو کلیدی‌ترین اطلاعات مورد نیاز مدیران واحدهای تجاری برای تصمیم‌گیریهای درون‌سازمانی نیز به‌شمار میآید، آن زمینه تخصصی که ما در ایران با عنوان حسابداری صنعتی می‌شناسیم، فصل مشترک دو زمینه تخصصی حسابداری مالی و حسابداری مدیریت نیز به‌شمار میآید. ولی از آنجا که در حسابداری مدیریت مقیّد به رعایت استانداردهای حسابداری مالی نیستیم، ابزارهای بهایابی (Costing) حسابداری مدیریت در مقایسه با ابزارهای بهایابی حسابداری مالی و حسابداری صنعتی توسعه بیشتری پیدا کرده‌اند، و توسعه مفاهیم مدرنی همچون بهایابی بر مبنای فعالیت (ABC)، بهایابی بر مبنای هدف، ... دستاوردِ چابکی بیشتر حسابداری مدیریت (لاقید به استانداردها) نسبت به حسابداری مالی (مقیّد به استانداردها) است.
الغرض! با توجه به مراتب فوق، بی‌تردید عنوان دقیق، درست و کامل آن زمینه تخصصی که ما در ایران با عنوان حسابداری صنعتی می‌شناسیم، حسابداری بها (Cost Accounting) است.
دلیل اینکه چرا عنوان حسابداری بها (Cost Accounting) نسبت به بهایابی (Costing) نیز کامل‌تر و درست‌تر است نیز، با توجه به محدودیت فضای نوشتن در اینستاگرام، طلب شما عزیزان باشد. با توجه به رخصتی که از همکاران گرامی در انجمن مدیران مالی حرفه‌ای ایران طلبیده‌ام؛ به‌زودی در قالب یک مقاله کامل در شماره آینده مجله مدیر مالی (فصلنامه ارزشمند انجمن مدیران مالی حرفه‌ای ایران) خدمتتان عرض خواهم کرد.
باقی بقایتان
بیستم اردیبهشتماه هزار و چهارصد و یک
طهران
پی‌نوشت:
سال 1338 همان سالیست که در ایران، آموزشگاه عالی حسابداری (که بعدها به دانشکده حسابداری و علوم مالی شرکت ملّی نفت ایران تغییر نام یافت، و هم اینک، زیرمجموعه دانشگاه صنعت نفت است) دو سال پس از راه‌اندازی به همت زنده‌یادان اسمعیل عرفانی و حسن سجادی‌نژاد (که فقط به آموزش کارکنان شرکت ملّی نفت ایران می‌پرداخت) از طریق آزمون نسبت به پذیرش عمومی دانشجو اقدام کرد. بسیاری از پیشگامان حسابداری ایران از دانش‌آموختگان آن آموزشگاه(دانشکده) هستند. (برای اطلاعات بیشتر میتوانید به پادکست هزار داستان حسابداری | قسمت (14): دانشکده حسابداری و علوم مالی شرکت نفت | 30 فروردین 1398 مراجعه کنید)
دیدگاه خود را بنویسید