هدف این استاندارد، تجویز نحوه حسابداری مالیات بر درآمد است. موضوع اصلی در حسابداری مالیات بر درآمد، چگونگی به حساب گرفتن آثار مالیاتی جاری و آتی موارد زیر است:
- الف) بازیافت (یا تسویه) آتی مبلغ دفتری داراییهایی (یا بدهیهایی) كه در صورت وضعیت مالی واحد تجاری شناسایی می‌شوند؛ و
- ب) معاملات و سایر رویداد‌های دوره جاری كه در صورتهای مالی واحد تجاری شناسایی می‌شوند.
هنگام شناخت یک دارایی یا یک بدهی، واحد گزارشگر انتظار بازیافت یا تسویه مبلغ دفتری آن دارایی یا بدهی را دارد. اگر این احتمال وجود داشته باشد که بازیافت یا تسویه مبلغ دفتری آن دارایی یا بدهی، موجب شود پرداختهای آتی مالیات، بیشتر (کمتر) از زمانی باشد که بازیافت یا تسویه، آثار مالیاتی به همراه ندارد، این استاندارد واحد تجاری را با در نظر گرفتن برخی استثناهای محدود، ملزم به شناسایی بدهی مالیات انتقالی (یا دارایی مالیات انتقالی) میکند.
چالش اصلی: حسابداری تفاوتهای مالیاتی و مالیات انتقالی
در یک طبقه‌بندی کلی، الزامات این استاندارد را میتوانیم به دو گروه تقسیم کنیم:
- الزامات حسابداری مالیات جاری
- الزامات حسابداری مالیات انتقالی
گروه اول الزامات، بسیار ساده هستند؛ و همه حسابداران بدون کوچکترین آشنایی و آموزش این استاندارد، همگی سالهاست که همینطور عمل میکنند. ولی گروه دوم الزامات، نسبتا پیچیده هستند؛ و بسیاری از حسابداران ایرانی فاقد کوچکترین آشنایی و آموزشی در این زمینه هستند.
استاندارد متروک!
در ادبیات حقوقی، اصطلاح قانون متروک به قانونی اطلاق میشود که با وجود قابلیت و امکان اجرا، در دادگاهها و دیگر نهادهای مجری قانون؛ ولی به آن عمل نمیشود. از این رو، معیار ترک قانون، عدم اجرای آن توسط نهادهای رسمی و مجری قانون است. یعنی قانونگذار اجرای آن قانون را بنا به دلایلی به طور موقت موقوف میکند.
استاندارد حسابداری 35 نیز علیرغم آنکه از اهمیت بسیار بالایی در تحقق هدف صورتهای مالی برخوردارست؛ ولی در ایران، هم با تاخیر بسیار زیاد - یعنی حدود بیست سال پس از لازم‌الاجرا شدن نخستین مجموعه استانداردهای حسابداری (در سال 1380) - لازم‌اجرا شد (از 1399)؛ و هم اینکه ای کاش به شکل متروک فعلی اصلا لازم‌الاجرا نمیشد! چون از همان روز اول تقریبا هیچ واحد تجاری این استاندارد را رعایت نمیکند.
دلیل اهمیت استاندارد حسابداری 35 و حسابداری مالیات انتقالی
چرا استاندارد حسابداری 35 (IAS12) تا به این اندازه مهم است؟ و به تحقق هدف صورتهای مالی طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی کمک میکند؟ چون تنها به کمک این استاندارد میتوانیم در مواردی که استانداردهای حسابداری با قوانین و مقررات مالیاتی مغایرت دارند (یعنی در مواردی که عمل‌کردن طبق الزامات استانداردهای حسابداری موجب ایجاد «تفاوتهای مالیاتی» در صورتهای مالی واحد تجاری میشود)؛ هم استانداردهای حسابداری را رعایت کنیم، و هم قوانین و مقررات مالیاتی را.
مثال
همانطور که میدانید، طبق الزامات استاندارد حسابداری 11، برای اندازه‌گیری هزینه استهلاک داراییهای ثابت مشهود باید ابتدا «استفاده مورد انتظار واحد تجاری» از آن دارایی را برآورد کنیم. سپس، بر مبنای این برآورد و همچنین «الگوی مصرف» آن دارایی، هزینه استهلاک آن دارایی را اندازه‌گیری و در صورت سود و زیان دوره شناسایی کنیم.
مثلا، یک خودرو خریده‌ایم که فقط میخواهیم به مدت دو سال از آن استفاده کنیم؛ و بعد آنرا بفروشیم. در چنین مواردی باید ارزش باقیمانده (یا همان ارزش اسقاط) خودرو در پایان دو سال را برآورد کنیم؛ آنرا از بهای تمام‌شده خودرو کسر کنیم؛ و مبلغ باقیمانده را بر مبنای الگوی مصرف برآوردی خودرو طی دو سال مستهلک کنیم.
در این موارد، چون معمولا هزینه استهلاک شناسایی‌شده به این روش با هزینه استهلاک موردقبول سازمان امور مالیاتی تفاوت دارد؛ این تفاوت را باید طبق رویه حسابداری مقرر در استاندارد حسابداری 35 به عنوان دارایی مالیات انتقالی (یا بدهی مالیات انتقالی) در صورت وضعیت مالی شناسایی کنیم.
البته مطمئنا الان دارید در دلتان میگویید: همه شرکتها هزینه استهلاک را طبق جدول استهلاکات ماده 149 ق.م.م. اندازه‌گیری و شناسایی میکنند؛ و اصلا هیچ شرکتی اینطور عمل نمیکند!
حق دارید! در همان ابتدا هم عرض کردم که الزامات استاندارد حسابداری 35 تقریبا در هیچ واحد تجاری رعایت نمیشود؛ و واقعا حیف که طی چند سال گذشته هیچ تلاش موثری برای اجرایی‌شدن این استاندارد بسیار مهم انجام نشده است؛ و نهایت کاربرد این استاندارد به تهیه چند یادداشت صورتهای مالی و پاسخ دادن چند تست در آزمونهای حرفه‌ای محدود شده است.
کدامیک از تفاوتهای مالیاتی را باید در صورتهای مالی به عنوان مالیات انتقــالی شناسایی کنیم؟
در عمل، ما با چهار نوع تفاوت مالیاتی در صورتهای مالی واحدهای تجاری روبرو میشویم:
- تفاوت دائمی مشمول مالیات
- تفاوت دائمی کاهنده مالیات
- تفاوت موقتی مشمول مالیات
- تفاوت موقتی کاهنده مالیات
همانطور که در استاندارد هم تاکید شده است؛ ما فقط تفاوتهای مالیاتی موقتی (اعم از مشمول مالیات یا کاهنده مالیات) را باید در صورت وضعیت مالی به عنوان دارایی مالیات انتقالی یا بدهی مالیات انتقالی شناسایی کنیم.
چرا؟
چون مالیاتهای انتقالی (اعم دارایی مالیات انتقالی یا بدهی مالیات انتقالی) که در صورتهای مالی شناسایی میکنیم، تا ابد نمیتواند در صورت وضعیت مالی واحد تجاری باقی بماند؛ و باید در دوره‌های گزارشگری آینده بازیافت یا تسویه شود. در صورتیکه اگر تفاوتهای مالیاتی دائمی را هم در صورتهای مالی شناسایی کنیم؛ هیچوقت بازیافت یا تسویه نمیشود.
به عنوان نمونه، در مثال بالا، با استفاده از آن خودرو، یا واگذاری (فروش یا معاوضه)، یا کنارگذاری آن، سرانجام در یک دوره گزارشگری آینده، دارایی مالیات انتقالی یا بدهی مالیات انتقالی که از بابت آن تفاوت مالیاتی موقتی شناسایی کرده‌ایم، بازیافت یا تسویه میشود؛ و به این ترتیب از صورتهای مالی حذف میشود.
ولی مثلا، هزینه‌های غیرقبول مالیاتی چون هیچگاه از طرف سازمان امور مالیاتی مورد پذیرش قرار نمیگیرد؛ بنابراین، تفاوت مالیاتی دائمی است. به همین دلیل، نباید از بابت آن دارایی مالیات انتقالی شناسایی کنیم. چون هیچگاه در آینده بازیافت نخواهد شد.
دو نوع تفاوت مالیاتی موقتی
همانطور که در بالا هم گفته شد؛ ما در عمل در واحدهای تجاری با دو نوع تفاوت مالیاتی موقتی مواجه هستیم؛ که در استاندارد حسابداری 35 به این ترتیب تعریف شده‌اند:
تفاوتهای موقتی مشمول مالیات: تفاوتهای موقتی هستند كه هنگام بازیافت مبلغ دفتری یک دارایی یا تسویه مبلغ دفتری یک بدهی، در تعیین سود مشمول مالیات (یا زیان مالیاتی) دوره‌های آتی، منجر به ایجاد مبالغ مشمول مالیات خواهند شد. یعنی مالیات قابل پرداخت دوره‌های آینده را افزایش میدهند.
تفاوتهای موقتی کاهنده مالیات: تفاوتهای موقتی هستند كه هنگام بازیافت مبلغ دفتری یک دارایی یا تسویه مبلغ دفتری یک بدهی، در تعیین سود مشمول مالیات (یا زیان مالیاتی) دوره‌های آتی، منجر به ایجاد مبالغ کاهنده مالیات خواهند شد. یعنی مالیات قابل پرداخت دوره‌های آینده را کاهش میدهند.
به زبان ساده‌تر:
آثار مالیاتی ناشی از تفاوتهای موقتی مشمول مالیات را باید در طبقه بدهیهای غیرجاری صورت وضعیت مالی به عنوان بدهی مالیات انتقالی شناسایی کنیم. چون مالیات قابل پرداخت دوره‌های آینده را افزایش میدهند؛
و آثار مالیاتی ناشی از تفاوتهای موقتی کاهنده مالیات را باید در طبقه داراییهای غیرجاری صورت وضعیت مالی به عنوان دارایی مالیات انتقالی شناسایی کنیم. چون مالیات قابل پرداخت دوره‌های آینده را کاهش میدهند.
اهمیت منبع آموزشی مناسب برای درک مفاهیم مالیات انتقالی
اگه برای اولین بار است که با این مفاهیم روبرو میشوید، حق دارید قدری سردرگم بشوید. چون استاندارد حسابداری 35 و مفهوم مالیات انتقالی جزو موضوعات پیچیده حسابداریست. به همین دلیل، باید به کمک منابع آموزشی کمکی و در قالب مثالهای عددی متعدد و متنوع، و به مرور و سر فرصت، آموزش داده شود. بدین منظور، میتوانید از مجموعه ویدئوهای آموزشی حسابداری و افشای مالیات بر درآمد (راهنمای بکارگیری استاندارد حسابداری 35) کمک بگیرید. در این دوره آموزشی در قالب پنج ویدئوی آموزشی مجموعا به مدت پنج ساعت در قالب دههای مثال عددی متعدد و متنوع نحوه بکارگیری الزامات این استاندارد در مورد مصادیق مختلف تفاوتهای مالیاتی موقتی به صورت کاملا کاربردی در عمل آموزش داده شده است.
دوره آموزشی فوق، سرفصل پنجم از مجموعه کامل ویدئوهای آموزشی استانداردهای حسابداری (160 ویدئو مجموعا 82 ساعت) است؛ که به درخواست آموزش‌پذیران گرامی، امکان خرید جداگانه آن فراهم شده است. بنابراین، اگر دوره آموزشی کامل استانداردهای حسابداری (لینک زیر) را خریداری کرده‌اید؛ نیازی به خرید جداگانه دوره آموزشی مالیات بر درآمد ندارید.
دیدگاه خود را بنویسید