یک واحد تجاری ممکن است معاملاتی به ارز انجام دهد؛ یا دارای عملیات خارجی باشد؛ یا صورتهای مالی خود را به ارز ارائه کند. هدف این استاندارد، تجویز چگونگی انعکاس معاملات ارزی و عملیات خارجی در صورتهای مالی واحد تجاری و همچنین نحوه تسعیر صورتهای مالی به واحد پول گزارشگری است. موضوعات اصلی استاندارد این است که از چه نرخی برای تسعیر استفاده شود و آثار تغییر در نرخ ارز، چگونه در صورتهای مالی گزارش شود.
از چالش‌برانگیزترین استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران
استاندارد حسابداری 16 یکی از چند استاندارد حسابداری چالش‌برانگیز لازم‌الاجرا در ایران است. چون در شرایط تورمی که واحدهای تجاری متاثر از آثار چشمگیر تغییرات نرخ ارز هستند، بکارگیری رویه حسابداری ایرانیزه‌شده (!!) در این استاندارد موجب ایجاد تغییرات فاحشی نسبت به صورتهای مالی ارائه‌شده طبق استانداردهای بین‌المللی میشود.
الزامات اصلی استاندارد
- نحوه انعکاس معاملات ارزی در صورتهای مالی واحد تجاری
- نحوه تسعیر صورتهای مالی به واحد پول گزارشگری
- نحوه انعکاس عملیات خارجی در صورتهای مالی واحد تجاری
البته الزامات این استاندارد برای ارائه صورتهای مالی واحد تجاری به ارز هم کاربرد داره. یعنی مثلا وقتی میخواهیم صورتهای مالی شرکتمون رو به دلار یا هر ارز دیگه‌ای ارائه کنیم هم باید الزامات این استاندارد رو رعایت کنیم.
واحد پول عملیاتی؛ واحد پول گزارشگری
طبق این استاندارد واحدهای تجاری با دو نوع واحد پول سر و کار دارند:
واحد پول عملیاتی: که واحد پول محیط اقتصادی اصلیه که واحد تجاری در اون فعالیت میکنه؛ و الزاما هم باید با رعایت الزامات این استاندارد تعیین بشه. یعنی تعیین واحد پول عملیاتی در اختیار واحد تجاری نیست.
واحد پول گزارشگری: که واحد پولیه که صورتهای مالی واحد تجاری بر مبنای اون ارائه میشه. و بر خلاف واحد پول عملیاتی، واحدهای تجاری در انتخاب واحد پول گزارشگریشون آزاد هستند.
حالا « ارز »چیه؟
وقتی ما با رعایت الزامات این استاندارد، واحد پول عملیاتی واحد تجاری رو تعیین میکنیم؛ دیگه هر واحد پول دیگه‌ای رو بهش میگیم: ارز به همین دلیله که تعیین درست واحد پول عملیاتی واحد تجاری، یکی از مهمترین الزامات این استاندارده.
نحوه تعیین واحد پول عملیاتی
با توجه به تعریف استاندارد از واحد پول عملیاتی (به شرح بالا)، ما برای تعیین واحد پول عملیاتی واحد تجاریمون باید بتونیم محیط اقتصادی اصلی واحد تجاری رو تشخیص بدیم.
محیط اقتصادی اصلی واحد تجاری کجاست؟
محیطیه که بخش عمده نقد واحد تجاری در اون محیط ایجاد و مصرف میشه. یعنی:
- قیمت فروش کالاها و خدمات واحد تجاری عمدتاً با اون تعیین و تسویه میشه؛ و
- بخش عمده مواد، دستمزد، و سایر مخارج واحد تجاری هم با اون تعیین و تسویه میشه.
استاندارد 16 دو تا رهنمود تکمیلی هم برای تعیین واحد پول عملیاتی داره:
- واحد پولیه که وجوه حاصل از فعالیتهای تأمین مالی بر حسب اون تحصیل میشه؛ و
- واحد پولی که دریافتهای حاصل از فعالیتهای عملیاتی، به‌طور معمول بر اساس اون نگهداری میشه.
مغایرتهای چالش‌برانگیز استاندارد حسابداری 16 و IAS 21
همونطورکه میدونید، استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران، ترجمه‌هایی هستند از استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASها) و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRSها) که در موارد نسبتا کمی به دلیل ایرانیزه‌کردن بعضی از الزامات این استانداردها، مغایرتهایی با استانداردهای بین‌المللی متناظرشون دارند. یعنی منصفانه بخواهیم نظر بدیم، بخش عمده الزامات استانداردهای لازم‌الاجرا در ایران با متناظرهای بین‌المللیشون منطبق هستند.
یکی از بااهمیت‌ترین و برجسته‌ترین مغایرتهای موجود، مربوط میشه به رویه شناسایی تفاوتهای تسعیر اقلام پولی ارزی طبق استاندارد حسابداری 16 (لازم‌الاجرا در ایران) و استاندارد بین‌المللی حسابداری 21 (IAS21). طبق IAS21، تفاوتهای تسعیر اقلام پولی ارزی باید در سود یا زیان دوره وقوع شناسایی بشه (به جز یه مورد استثناء که خدمتتون عرض میکنم). مثلا فرض کنید، ما مهر 1402 رفتیم از آلمان یه ماشین‌آلاتی خریدیم، و قرار شده پولش رو مثلا خرداد 1403 پرداخت کنیم. یعنی در صورت وضعیت مالی پایان سال 1402 یه بدهی ارزی از این بابت داریم که طبق IAS21 و استاندارد حسابداری 16 (ایران) باید تسعیرش کنیم. مثلا اگه طی این مدت نرخ یورو افزایش پیدا کرده باشه، ما باید از یه طرف معادل ریالی اون بدهی رو در صورت وضعیت مالی افزایش بدیم، و از طرف دیگه زیان تسعیر ارز در صورت سود و زیان شناسایی کنیم. به جز یه مورد استثناء، که اگه این تفاوت تسعیر، بخشی از خالص سرمایه‌گذاری ما در عملیات خارجی باشه، که در چنین مواردی، این تفاوت تسعیر رو به جای سود یا زیان دوره در سایر اقلام صورت سود و زیان جامع شناسایی میکنیم (هم در ایران و هم در سطح بین‌المللی). منظور از عملیات خارجی هم واحد تجاری فرعی، وابسته، مشارکت یا شعبه واحد تجاری ماست که فعالیتش در کشوری متفاوت از محل فعالیت ما یا بر حسب واحد پولی متفاوت از واحد پول ما انجام میشه. تا اینجا بین IAS21 و استاندارد حسابداری 16 (ایران) مغایرتی نیست.
مغایرت از اونجا ایجاد شده که طبق استاندارد حسابداری 16 (ایران) در سه مورد دیگه هم (علاوه بر مورد بالا) واحدهای تجاری از شناسایی بخشهای قابل توجه و بعضا هنگفتی از تفاوتهای تسعیر اقلام پولی ارزی در سود یا زیان دوره وقوع منع شدند! و این مبالغ بدون اینکه با تعریف دارایی طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی منطبق باشه، باید به بهای تمام‌شده داراییها اضافه بشن!! (به جای اینکه به هزینه دوره منظور بشن) به این ترتیب، وضعیت مالی و عملکرد مالی اون واحد تجاری تفاوت چشمگیری با مواقعی پیدا میکنه که بخواهیم صورتهای مالیش رو با رعایت استانداردهای بین‌المللی ارائه کنیم.
این مورد یکی از فاحش‌ترین مغایرتهای موجود بین استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران و استانداردهای بین‌المللیه، و به وضوح میشه ردّ پای فشار دولتی رو بر نهاد استانداردگذار (سازمان حسابرسی) در این موضوع دید.
درباره این مغایرتها در مجموعه کامل ویدئوهای آموزشی استانداردهای حسابداری (اپیزود مربوط به استاندارد 16) بطور مفصل و مشروح صحبت کردم. میتونید به اونا مراجعه کنید.
البته ویدئوهای آموزشی استاندارد حسابداری 16 رو بطور جداگانه هم میتونید از لینک زیر تهیه کنید:
دیدگاه خود را بنویسید