شناخت افراد مختلف از استانداردهای حسابداری - مشابه هر پدیده دیگری - آمیزه‌ای از باورهای درست و غلط است. شماری از متداولترین باورهای غلط درباره استانداردهای حسابداری که حتی در بین تعداد قابل‌توجهی از حسابداران نیز رایج است، به شرح زیر است:
❌ در تهیه صورتهای مالی؛ رعایت قوانین و مقررات بر رعایت استانداردهای حسابداری ارجحت دارد ❌ |
این یکی از متداولترین باورهای غلط درباره استانداردهای حسابداری است. یعنی عموم افراد غیرحسابدار و حتی تعداد قابل‌توجهی از حسابداران بر این باورند که هنگام تهیه صورتهای مالی، رعایت قوانین و مقررات به‌ویژه قوانین و مقررات مالیاتی، بر رعایت استانداردهای حسابداری ارجحیت دارد. این باور صدرصد غلط است!
البته در عمل واحدهای تجاری هر زمان با تضادی بین استانداردهای حسابداری و قوانین و مقررات مواجه شوند، به ناچار اولویت را به رعایت قوانین و مقررات میدهند. ولی در این موارد، چون معیار مورد استفاده حسابرس مستقل استانداردهای حسابداری است؛ بسته به اهمیت موضوع، گزارش خود را تعدیل میکند (یعنی بند شرط به گزارش حسابرسی خود اضافه میکند).
یکی از متداولترین مصادیق این وضعیت پارادوکسیکال (ناسازوارانه) را سالهاست که در صنعت بیمه ایران شاهد هستیم. زیرا شرکتهای فعال در صنعت بیمه ایران طبق قانون موظف به انجام حسابداری خود طبق آیین‌نامه‌های مصوب شورای عالی بیمه هستند؛ که در موارد بااهمیتی با استانداردهای حسابداری در تضاد است. همین باعث شده است، گزارش حسابرسی هیچ شرکت بیمه‌ای در ایران طی سالهای اخیر گزارش مقبول نباشد.
بنابراین هنگام تهیه صورتهای مالی همیشه ارجحیت با رعایت استانداردهای حسابداری است؛ و اگر الزامات مقرر در استانداردها با قوانین و مقررات تضاد داشته باشند، و شرکتها برای رعایت قوانین و مقررات ناچار به نقض الزامات استانداردهای حسابداری شوند، حسابرس مستقل شرکت باید - با اضافه کردن بند شرط - گزارش حسابرسی خود را تعدیل کند.
❌ استانداردهای حسابداری فقط باید در شرکتهای بورسی و شرکتهای بزرگ رعایت شود ❌ |
ابدا اینطور نیست! همه واحدهای تجاری باید در انجام حسابداری و گزارشگری مالی الزامات استانداردهای حسابداری مرتبط با فعالیتهایشان را رعایت کنند. البته بدیهی است که همه واحدهای تجاری نیازی به رعایت الزامات همه استانداردهای حسابداری ندارند. مثلا، فقط واحدهای تجاری که موضوع فعالیت آنها فعالیتهای کشاورزی (پرورش گیاهان و حیوانات) است، ملزم به رعایت الزامات استاندارد حسابداری 26 فعالیتهای کشاورزی هستند. یا استاندارد حسابداری 28 فعالیتهای بیمه عمومی فقط در شرکتهای بیمه کاربرد دارد. یا فقط واحدهای تجاری که دارای شرکتهای فرعی، وابسته و مشارکتهای خاص هستند، الزامات استانداردهای حسابداری 18، 20، 38، 39، 40 و 41 را باید رعایت کنند.
❌ استانداردهای حسابداری ایران کاملا منطبق با استانداردهای بین‌المللی (IFRS) است ❌ |
بخش قابل‌توجهی از استانداردهای حسابداری ایران منطبق با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) است. ولی مغایرتهای پرشماری و بعضا بااهمیتی نیز بین آنها وجود دارد. در این صفحه (اینجا کلیک کنید) بطور مفصل به تشریح این مغایرتها پرداخته‌ام.
❌ در دانشگاه؛ همه استانداردهای حسابداری به دانشجویان رشته حسابداری آموزش داده میشود ❌ |
قاعدتا باید اینطور باشد. ولی متاسفانه علاوه بر اینکه در دانشگاههای ایران همه استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران به دانشجویان رشته حسابداری آموزش داده نمیشود؛ بلکه در شماری از دانشگاهها، حتی منابع آموزشی مورد استفاده برای دروس حسابداری مالی (در سطوح مقدماتی، میانه و پیشرفته) دارای مغایرتهای بااهمیت با آخرین ویرایش استانداردهای حسابداری - مخصوصا پس از تغییرات اعمال‌شده در آنها از سال 1398 به بعد - هستند.
❌ استانداردهای حسابداری فقط مباحث تئوری (نظری) است؛ و در عمل کاربرد ندارند ❌ |
به جرأت میتوان گفت، در بین باورهای غلط درباره استانداردهای حسابداری، این باور غلط‌ترین است! زیرا ماهیت استانداردهای حسابداری فقط و فقط برای بکارگیری آنها در عمل است، و چیزی جز آن نیست. این باور همان اندازه غلط است که مثلا بگوییم، قانون مالیاتهای مستقیم فقط مباحث تئوری است و در عمل کاربرد ندارد!!
استانداردهای حسابداری ضوابط عمل (Practice) حسابداری و گزارشگری مالی را تعیین میکنند. به همین دلیل، نه تنها جزو کاربردیترین دانشهای مورد نیاز حسابداران است؛ بلکه دانشی است که حسابداران از آن هویت حسابدار بودن میگیرند. درست همانند دانش کالبدشناسی (آناتومی) انسان که به پزشکان هویت پزشک‌بودن میدهد؛ و دانش قوانین اساسی، مدنی، جزائی، تجاری، ... که به حقوقدانان هویت حقوقدان‌بودن میدهد.
| ❌ اغلب حسابداران بدون آموزش استانداردهای حسابداری، به‌راحتی کار خود را انجام میدهند ❌ |
اگر افرادیکه به‌اشتباه حسابدار نامیده میشوند را کنار بگذاریم (مثلا، صندوقداران)؛ از بین حسابداران دانش‌آموخته حسابداری و رشته‌های مرتبط (اقتصاد و مدیریت)، و حتی آنانکه بطور تجربی حسابداری را فراگرفته‌اند، با چه تعداد افراد برخورد داشته‌اید که پاسخ بیشتر این پرسشها را نمیدانستند (نمیگویم پاسخ همه این پرسشها را میدانستند):
- صورتهای مالی را نام ببرید؟
- درآمد فروش کالا در چه مقطعی شناسایی میشود؛ هنگام فروش؟ یا هنگام دریافت مبلغ فروش؟
- پولی که برای خرید ساختمان شرکت پرداخته‌ایم را به عنوان هزینه ثبت میکنیم، یا دارایی؟
- پولی که برای خرید مواد اولیه (در شرکتهای تولیدی) پرداخته‌ایم را در چه حسابی ثبت میکنیم؟
- دستمزدی که به کارگران خط تولید پرداخته‌ایم را در چه حسابی ثبت میکنیم؟
- اگر در ابتدای اسفندماه، ساختمان کارخانه را به‌مدت یکسال بیمه آتش‌سوزی کرده باشیم؛ حق‌بیمه‌ای که پرداخته‌ایم را در چه حسابی ثبت میکنیم؟
- آیا بهای تمام‌شده زمین کارخانه را باید در طول دوره استفاده از آن مستهلک کنیم؟
من فکر میکنم، بیشتر حسابداران حداقل چهار مورد از هفت پرسش بالا را درست پاسخ میدهند. اصلا تصور حسابداری که نداند پولی که برای خرید ساختمان شرکت پرداخته‌ایم، باید در حساب داراییهای ثابت مشهود ثبت شود، و در طول عمر مفید آن مستهلک شود؛ تقریبا برایم غیرممکن است. چون اغلب حسابداران، حتی اگر دوره‌های آموزشی استانداردهای حسابداری را نگذرانده باشند، یا بطور خودآموز اقدام به آموزش استانداردهای حسابداری نکرده باشند؛ بازهم دستکم بخشهایی از الزامات استانداردهای حسابداری را، یا در دانشگاه یا حین انجام کار، آموزش دیده‌اند و در عمل بکارمیبرند. تفاوت فقط در دامنه استانداردهایی است که آموزش دیده‌اند؛ و اینکه آیا دانش آنان همچنان به‌روز است، یا نه.
مثلا ممکن است تعداد زیادی از حسابداران، در پاسخ پرسش اول، ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت گردش وجوه نقد را به‌عنوان صورتهای مالی نام ببرند. یعنی اطلاع نداشته باشند که از ابتدای 1398 (پس از تجدیدنظر استاندارد حسابداری 1 ارائه صورتهای مالی) عنوان ترازنامه به صورت وضعیت مالی، و عنوان صورت گردش وجوه نقد به صورت جریانهای نقدی تغییر پیدا کرده‌است؛ و ندانند که علاوه بر این سه صورت، صورت سود و زیان جامع، صورت تغییرات در حقوق مالکانه، یادداشتهای توضیحی و اطلاعات مقایسه‌ای دوره قبل هم از اجزای مجموعه کامل صورتهای مالی هستند. ولی بسیار بعید است که یک حسابدار دانش‌آموخته حسابداری اصلا نداند «صورتهای مالی» چیست؛ و تا به حال، عناوین «ترازنامه» و «صورت سود و زیان» به گوشش نخورده باشد. تقریبا محال است!
پس اینطور میتوانیم نتیجه‌گیری کنیم که همه ما حسابداران، یا حین تحصیل در دانشگاه، یا حین انجام کار، یا با گذراندن دوره‌های آموزشی استانداردهای حسابداری، یا به‌طور خودآموز (با استفاده از منابع آموزشی مختلف)، در زمانهای مختلف، تمام یا بخشهایی از استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در آن زمان را آموزش دیده‌ایم. ولی چون همیشه ملزم به رعایت آخرین (جدیدترین) ویرایش استانداردهای حسابداری هستیم؛ نیاز داریم آموزش خود را به‌طور مستمر تکمیل و به‌روزرسانی کنیم. علاوه‌براین، اگر دانش ما درباره استانداردهای حسابداری کامل و به‌روز نباشد؛ در رویارویی با موضوعات جدید نیز، یا دچار سردرگمی میشویم و نمیدانم چطور باید آنها را شناسایی، اندازه‌گیری، ارائه و افشا کنیم. یا اگر به دانش ناقص و قدیمی خود اکتفا کنیم و همان را مبنای انجام حسابداری آن موضوع جدید قرار دهیم؛ به احتمال بسیار زیاد دچار اشتباه خواهیم شد.
برای اطلاعات بیشتر درباره استانداردهای حسابداری و نحوه آموزش آنها میتوانید به کتاب راهنمای آموزش استانداردهای حسابداری نوشته محسن قاسمی (چاپ اول، تابستان 1404) مراجعه کنید. فایل الکترونیکی این کتاب بطور رایگان در این پیوند در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.
دیدگاه خود را بنویسید