محسن قاسمی در گفتگو با فصلنامه مدیران مالی (نشریه حرفه‌ای انجمن مدیران مالی حرفه‌ای ایران) که به مناسبت ایام گرامیداشت روز حسابدار منتشر شده‌است، به «مقایسه استانداردهای حسابداری ایران و بین المللی» پرداخت. متن کامل این گفتگو که در شماره 4 (پاییز 1402) این فصلنامه (اینجا) منتشر شده است؛ به شرح زیر است:

مقایسه استانداردهای حسابداری ایران و بین‌المللی

تا پیش از تغییرات گسترده‌ای که در سالهای اخیر (از سال 1397 تا کنون) در استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران اعمال شد؛ فاصله استانداردهای ما با استانداردهای بین‌المللی بسیار زیاد بود. حتی اجزاء و عناوین صورتهای مالی ما و حداقل اقلام قابل ارائه در آنها نیز اختلاف بسیار زیادی با استانداردهای بین‌المللی داشت. ولی پس از اعمال تغییرات گسترده سالهای اخیر در استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران، این فاصله تا حد بسیار زیادی کم شد. البته این بدان معنی نیست که مجموعه استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران به طور کامل همگرا با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) است.

یکی از اصلی‌ترین و کلیدی‌ترین اختلافها، تفاوتهای بنیادی موجود بین «مفاهیم نظری گزارشگری مالی» پیوست استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران و «چارچوب مفهومی گزارشگری مالی» پیوست استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) است. در رأس این تفاوتها میتوان به تفاوت بین ویژگیهای کیفی اطلاعات مالی طبق این دو مرجع اشاره کرد. در «مفاهیم نظری گزارشگری مالی» پیوست استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران این ویژگیها به دو گروه: 1) ویژگیهای کیفی محتوای اطلاعات (مربوط‌بودن و قابل‌اتکابودن) و 2) ویژگیهای کیفی ارائه اطلاعات (قابل‌مقایسه‌بودن و قابل‌فهم‌بودن) تقسیم شده است. در حالیکه در «چارچوب مفهومی گزارشگری مالی» پیوست استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) این ویژگیها در دو سطح 1) ویژگیهای کیفی بنیادی (مربوط‌بودن و بیان صادقانه) و 2) ویژگیهای کیفی بهبوددهنده (قابل‌مقایسه‌بودن، قابل‌رسیدگی بودن، بموقع بودن و قابل فهم بودن) مقرر شده‌اند (اطلاعات بیشتر اینجا). 

همینطور که ملاحظه میکنید، در سطح بین‌المللی (طبق IFRS)، ویژگی کیفی «قابل‌اتکابودن» جایگاه خود را به «بیان صادقانه» واگذار کرده است. به همین دلیل است که از سال 2010، در استانداردهای بین‌المللی به مرور شاهد چیرگی مبانی اندازه‌گیریهای مبتنی بر ارزش منصفانه هستیم. این واکنش طبیعی نهاد استانداردگذار بین‌المللی به انتقادهای گسترده نسبت به مبانی اندازه‌گیری مبتنی بر ارزشهای تاریخی بوده است. 

در ایران هم با لازم‌الاجرا شدن استانداردهای مصوب طی سالهای اخیر به مرور شاهد چنین روندی هستیم. ولی در این مسیر ما هنوز در میانه راهیم. به عنوان مثال، مادامی که استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی 9 «ابزارهای مالی» (IFRS9) در ایران لازم‌الاجرا نشود، الزامات اندازه‌گیری بخش قابل توجهی از داراییهای مالی واحدهای تجاری ما با الزامات بین‌المللی انطباق نخواهد داشت. یا از آن مهمتر، مادامیکه رعایت استاندارد بین‌المللی حسابداری 29 «گزارشگری مالی در اقتصادهای با تورم حاد» (IAS29) در ایران الزامی نشود، تقریبا میتوان گفت که از دیدگاه استفاده‌کنندگان بین‌المللی رعایت سایر استانداردها توسط واحدهای تجاری ما بیهوده است. چون اقتصاد ایران چندین سال متوالی است که از سوی نهادهای حرفه‌ای معتبر جهان از جمله معدود اقتصادهای با تورم حاد معرفی میشود؛ و واحدهای تجاری فعال در ایران مشمول رعایت الزامات این استاندارد بسیار مهم هستند.

علاوه بر موارد فوق، عدم‌انطباقهای موجود بین شماری از استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران و استانداردهای بین‌المللی متناظر آنها نیز بعضا منجر به ایجاد تفاوتهای بسیار بااهمیتی در اطلاعات مالی ارائه‌شده در صورتهای مالی واحدهای تجاری فعال در ایران میشود. به عنوان مثال، موارد عدم انطباق موجود بین استاندارد حسابداری 16 آثار تغییر در نرخ ارز (لازم‌الاجرا در ایران) و استاندارد بین‌المللی حسابداری 21 آثار تغییر در نرخ ارز (IAS21) به‌ویژه در سالهایی که شاهد تورم‌های حاد هستیم، موجب بروز تفاوتهای بسیار بااهمیتی بین صورتهای مالی ارائه‌شده طبق استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران و صورتهای مالی ارائه‌شده طبق استانداردهای بین‌المللی میشود. 

یا یک تفاوت فاحش دیگر، مجاز شمردن افزایش سرمایه واحدهای تجاری فعال در ایران از محل مازاد تجدید ارزیابی داراییهای ثابت مشهود و سرمایه‌گذاریهای بلندمدت است؛ که با توجه به گستردگی و تعدد مصادیق آن طی سالهای گذشته، منجر به بروز یکی از عمیق‌ترین تفاوتها بین صورتهای مالی ارائه‌شده طبق استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران و صورتهای مالی ارائه‌شده طبق استانداردهای بین‌المللی شده است.

در ارتباط با صنعت بسیار بااهمیت و کلیدی بیمه نیز استاندارد حسابداری 28 فعالیتهای بیمه عمومی (لازم‌الاجرا در ایران) نه با IFRS4 انطباق دارد و نه با IFRS17. بلکه همانطور که در این استاندارد نیز اذعان شده است، صرفا با نگاهی به IFRS4 تدوین شده است. البته متاسفانه همین استاندارد وطنی و غیربین‌المللی نیز توسط شرکتها بیمه فعال در ایران به‌طور کامل رعایت نمی‌شود، و ارجحیت شرکتهای بیمه رعایت آیین‌نامه‌های شورای عالی بیمه است!


پس در مجموع میتوان گفت، هر چند که در نتیجه تغییرات گسترده‌ اعمال‌شده در سالهای اخیر (از سال 1397 تا کنون) فاصله بین استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا در ایران با استانداردهای بین‌المللی بسیار کمتر از گذشته شده است؛ ولی همچنان مغایرتهای بسیار بااهمیتی نیز وجود دارد.

مطالب مرتبط:

دانلود فایل کامل فصلنامه